Diz eklemi, insan vücudundaki en büyük ve en karmaşık eklemlerden biridir. Hareket sisteminin merkezinde yer alan bu yapı, hem yük taşıma hem de günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilme açısından hayati öneme sahiptir. Dizdeki sabitliği sağlayan başlıca yapılar, yan bağlar ve çapraz bağlardır. Bu bağlar, uyluk ve kaval kemiklerini birbirine bağlayarak dizin bükülme ve düz kalma anlarında stabil kalmasına yardımcı olur. Ön çapraz bağ önde, arka çapraz bağ ise arkada yer alır.

Diz eklemi vücudun tüm yükünü taşıdığı için hem aşırı kilo hem de spor gibi fiziksel aktivitelerle kolayca zorlanabilir. Bu durum, dizdeki kıkırdak dokusunda çeşitli hasarlara neden olabilir. Kıkırdak, kemiklerin uçlarını kaplayan kaygan bir yüzeydir ve hem kemikten hem de eklem sıvısından beslenir. Kıkırdak sağlığının bozulması durumunda hareket kabiliyeti azalır, ağrı ve sertlik gibi şikayetler ortaya çıkar.

Eklem Ağrıları Sadece Yaşlılara Özgü Değildir

Eklem ağrıları, yalnızca ileri yaş grubunda değil gençlerde de görülebilir. Dengesiz yüklenme, uzun süreli hareketsizlik, fazla kilo ya da tek taraflı ağırlık taşımak gibi nedenler eklemlerde rahatsızlıklara yol açabilir. Bu rahatsızlıklar genellikle artrit (iltihaplı eklem hastalığı) veya artroz (kireçlenme) olarak karşımıza çıkar.

Artroz, özellikle 60 yaş ve üzerindeki bireylerde sık görülse de bazı meslek gruplarında ya da sportif faaliyetlerle ilgilenenlerde genç yaşta da görülebilir. Türkiye'de yaklaşık beş milyon kişinin artrozdan etkilendiği tahmin edilmektedir.

Artrozun Belirtileri Nelerdir?

Artrozda, eklemdeki kıkırdak tabakası incelir, pürüzlenir ve elastikiyetini kaybeder. Sürekli yüklenmeye maruz kalan kıkırdaklar zamanla tamamen aşınabilir. Bu durumda kemikler doğrudan birbirine sürtünmeye başlar ve hareket esnasında ağrı, sertlik ve iltihap ortaya çıkar. Zamanla eklem hareket kabiliyeti azalır, yaşam kalitesi düşer.

Tanı Nasıl Konur?

Artroz tanısı, klinik muayene, kan tetkikleri, röntgen ve gerektiğinde artroskopi veya biyopsi ile konur. Tanının doğru konması, tedavi sürecinin sağlıklı yönetilebilmesi açısından önemlidir.

Artrozun Tedavisinde Ana Yaklaşımlar

1. Egzersiz
   Doğru egzersiz uygulamaları kıkırdak dokusunun beslenmesini destekler. Ani ve zorlu hareketler yerine, düzenli, ritmik ve düşük etkili egzersizler önerilir. Yüzme, yürüyüş, düz yolda bisiklet sürme gibi aktiviteler idealdir. Ağır yüklenmeli, sıçramalı ya da ani yön değiştirmeyi gerektiren sporlar ise kıkırdağa zarar verebilir.
2. Fizik Tedavi
   Fizik tedavi ile kaslar güçlendirilir, eklem çevresindeki dolaşım artırılır. Masaj, sıcak-soğuk uygulamalar, ultrason ve elektrik tedavileri ile ağrı azaltılabilir ve eklem hareket açıklığı korunabilir.
3. Sağlıklı Beslenme
   Kilo fazlalığı diz eklemleri üzerindeki baskıyı artırır. Kilo vermek, hem ağrıyı azaltır hem de hastalığın ilerlemesini yavaşlatır. Bol sebze, meyve, tam tahıl, yağsız süt ürünleri ve balık tüketimi önerilir. Omega-3, vitamin E gibi takviyeler de eklem sağlığına katkı sağlar.
4. İlaç Tedavisi
   Ağrı kesiciler, antiinflamatuar ilaçlar ve bazen eklem içine yapılan enjeksiyonlarla semptomlar kontrol altına alınabilir.
5. Cerrahi Müdahale
   İleri vakalarda artroskopi ile kıkırdak temizliği yapılabilir veya diz protezi gerekebilir. Uygun egzersiz ve yaşam tarzı düzenlemeleriyle cerrahiye duyulan ihtiyaç ertelenebilir.

Diz ve Kıkırdak Sorunları Kimlerde Görülür?

Ergenlik döneminden itibaren, aileler çocuklarının diz ağrısı şikayetleriyle hekime başvurabilir. Travmaya bağlı şikayetler dışında, bel, kalça ya da düz tabanlık gibi yansıyan sorunlar da diz ağrısına neden olabilir. Koşucu dizi olarak bilinen tablo da dizin aşırı zorlanmasıyla ortaya çıkar. Merdiven inip çıkmak, step yapmak veya dizi sürekli bükmeyi gerektiren sporlar bu rahatsızlıkları tetikleyebilir.

Spor ve Kıkırdak Sağlığı Arasındaki İlişki

Kıkırdak problemi olan bireylerde, sporun türü ve yoğunluğu büyük önem taşır. Uygun egzersizlerle diz çevresi kasları güçlendirilerek eklem desteklenebilir. Bu hastalara, merdiven inip çıkma, step yapma gibi hareketlerden kaçınmaları önerilir. Yüzme ve düz yolda yürüyüş gibi sporlara yönelmeleri faydalıdır. Kurbağalama stili yüzme diz eklemini zorlayabileceği için önerilmez.

Kıkırdak Destek Ürünleri Ne Kadar Etkilidir?

Kıkırdak dokusunu doğrudan onaran bir ilaç yoktur. Ancak bazı destek ürünleri (suplementler) semptomların azaltılmasına yardımcı olabilir. Asıl hedef, kilo kontrolü, kas gücünün artırılması ve zarar verici aktivitelerden kaçınılmasıdır.

Beslenme ve Eklem Sağlığı

Diz ekleminde kıkırdak hasarını önlemek ya da mevcut sorunu hafifletmek için sağlıklı beslenme esastır. Bol su içmek, yeterli protein almak, taze sebze ve meyve tüketmek, işlenmiş gıdalardan uzak durmak önerilir.

Diz Sorunları İhmal Edilmemeli

Kıkırdak sorunları ilerlediğinde artrite dönüşebilir ve bu da protez cerrahisine kadar uzanan bir süreci başlatabilir. Bu nedenle erken tanı, uygun tedavi ve yaşam alışkanlıklarının düzenlenmesi hayati önem taşır.